ngữ hệ là gì

Bách khoa toàn thư há Wikipedia

Ngữ hệ hoặc ngữ tộc, thường hay gọi là họ ngôn ngữ hoặc nhóm ngôn ngữ, là một trong tụ hội những ngữ điệu được gộp lại dựa vào mối quan hệ "di truyền" (ở phía trên đang được người sử dụng với nghĩa bóng chứ không hề tương quan gì cho tới sinh học),^[1] tức là những Đặc điểm được thừa kế từ là một ngữ điệu cộng đồng độc nhất gọi là ngôn ngữ vẹn toàn thủy (proto-language) hoặc ngôn ngữ tổ tiên. Các ngữ điệu đột biến kể từ ngữ điệu cộng đồng này được những ngôi nhà ngữ điệu học tập gọi là những ngôn ngữ con cái gái (daughter language). Sở dĩ gọi là họ ngôn ngữ chính vì nó phản ánh quy mô cây vô phân tích ngữ điệu học tập lịch sử hào hùng, đem điểm tương tự với tộc phả hoặc cây đột biến hình mẫu người sử dụng vô sinh học tập tiến thủ hóa.

Bạn đang xem: ngữ hệ là gì

Theo Ethnologue, con số ngữ điệu sinh sống của loài người bên trên toàn cầu là 7.139, phân bổ ở 142 ngữ hệ không giống nhau.^[2][3] "Ngôn ngữ sống" là những ngữ điệu vẫn được dùng thực hiện phương tiện đi lại tiếp xúc chủ yếu vô một group người; ngữ điệu bị tiêu diệt là ngữ điệu không hề người nói; ngữ điệu tuyệt diệt là ngữ điệu không hề người phát biểu và không tồn tại ngữ điệu hậu duệ. Dường như, còn một số trong những không nhiều những ngữ điệu không được phân tích nâng cao sẽ được phân loại; đôi lúc, còn tồn tại cả những ngữ điệu không được nghe biết và chỉ được phát biểu vì thế một xã hội khác hoàn toàn này cơ.

Sự phân loại và bố trí những ngữ điệu bên trên những nhánh của một ngữ hệ nên dựa vào hạ tầng ngành ngữ điệu học tập đối chiếu. Các ngữ điệu bà bầu là những ngữ điệu đem mối quan hệ "di truyền", bắt mối cung cấp kể từ một đội nhóm tiên cộng đồng. Những người phát biểu và một ngữ hệ thì được gọi là một trong xã hội ngữ điệu. Sự phân tích ngữ điệu gốc trở thành những ngữ điệu con cái xẩy ra vì thế sự tách biệt địa lý hoặc tách biệt những xã hội ngữ điệu. Từ này mà những nhánh từ từ cách tân và phát triển trở thành những phương ngữ rồi trở thành những đơn vị chức năng ngữ điệu riêng lẻ. Các cá thể với mọi xã hội ngữ điệu không giống nhau hoàn toàn có thể tiêu thụ ngữ điệu từ là một ngữ hệ không giống trải qua quy trình dịch gửi ngữ điệu.^[4]

Các ngữ điệu bà bầu bảo lưu một số trong những Đặc điểm chắc chắn kể từ tổ tiên; tức là những Đặc điểm của ngữ điệu vẹn toàn thủy tuy nhiên ko vì thế sự vô tình hoặc sự vay mượn mượn kể từ ngữ điệu không giống (còn gọi là việc quy tụ ngôn ngữ). Các ngôi nhà ngữ điệu học tập phân loại nhánh/nhóm của một ngữ hệ dựa vào những thay đổi được phân tách sẻ; tức là những Đặc điểm cộng đồng của một số trong những ngữ điệu tuy nhiên ko nên toàn bộ ngữ điệu vô ngữ hệ. Ví dụ, ngữ tộc German được group lại vì thế bọn chúng share vốn liếng kể từ vựng và những Đặc điểm ngữ pháp tương tự nhau, ko hiện hữu ở giờ đồng hồ Ấn-Âu vẹn toàn thủy (ngôn ngữ tổ tiên của ngữ tộc German và một số trong những ngữ tộc khác). Những Đặc điểm này được gọi là những thay đổi xẩy ra riêng biệt ở giờ đồng hồ Proto-German (ngôn ngữ tổ tiên của độc nhất ngữ tộc German và cũng đó là hậu duệ của giờ đồng hồ Proto-Ấn-Âu).

Cấu trúc của một ngữ hệ[sửa | sửa mã nguồn]

Ngữ hệ hoàn toàn có thể được phân thành những đơn vị chức năng nhỏ rộng lớn, được gọi là những nhánh vì thế cách thức dùng quy mô cây vô ngữ điệu học tập lịch sử hào hùng. Một ngữ hệ được gọi là đơn ngành khi và chỉ khi toàn bộ những ngữ điệu member đem xuất xứ kể từ một đội nhóm tiên cộng đồng và toàn bộ những ngữ điệu hậu duệ và được xác nhận của tổ tiên này đều được bao hàm vô ngữ hệ. (Thuật ngữ này tương tự với Nhánh vô sinh học tập.) Một số thuật ngữ còn được dùng nhằm chỉ nhánh ngữ điệu nhỏ rộng lớn vô giới ngữ điệu học tập nước Việt Nam là: ngữ chi, ngữ tộc, v.v

Một số ngôi nhà phân loại học tập giới hạn người sử dụng thuật ngữ chúng ta ngữ điệu, vẫn chưa xuất hiện quy ước về yếu tố này. Những người tiêu dùng thuật ngữ vì vậy cũng phân tách nhỏ những nhánh trở thành những group (groups) rồi phân tách tiếp trở thành những tinh vi (complexes). Họ tối đa thông thường được gọi là ngành (phylum hoặc stock). Các nhánh càng sát nhau thì những ngữ điệu càng đem quan hệ thân thiện cùng nhau. Tức là nếu như ngữ điệu gốc tách đi ra thực hiện tứ nhánh và một ngữ điệu bà bầu xuất hiện tại ở nhánh loại tư cơ, thì nhì ngữ điệu bà bầu này còn có mối quan hệ trực tiếp cùng nhau rộng lớn là ngữ điệu tổ tiên cộng đồng cơ.

Thuật ngữ macrofamily (liên họ) hoặc superfamily (siêu họ) đôi lúc cũng rất được vận dụng cho những group ngữ điệu được lời khuyên nhằm gộp những ngữ hệ rộng lớn lại. Dù thế cũng nên bảo rằng, đa số những siêu chúng ta ngôn ngữ này thông thường không tồn tại hạ tầng hoặc dẫn chứng thuyết phục dựa vào ngữ điệu học tập.

Dãy phương ngôn[sửa | sửa mã nguồn]

Một số ngữ hệ thân thiện, và nhiều nhánh trong số ngữ hệ to hơn, tạo thành một mặt hàng phương ngữ (dialect continuum) khiến cho ranh giới thân mật một phương ngữ và một ngữ điệu trở thành lu lờ mờ. Tuy nhiên, khi sự khác lạ ngữ điệu Một trong những vùng ở nhì đầu đặc biệt của mặt hàng liên tiếp trở thành quá to mà đến mức không hề tính thông hiểu cho nhau (mutual intelligibility), ví dụ: ngôi buôn bản A hiểu khẩu ca của ngôi buôn bản B, ngôi buôn bản B hiểu khẩu ca của ngôi buôn bản C, tuy nhiên ngôi buôn bản A lại ko tài này nắm vững khẩu ca của ngôi buôn bản C, thì mặt hàng liên tiếp không hề được xem như là một ngữ điệu đơn lẻ nữa.

Xem thêm: phương trình điện li của h2so3

Ngôn ngữ tách biệt[sửa | sửa mã nguồn]

Hầu hêt những ngữ điệu bên trên toàn cầu đều nằm trong một ngữ hệ rộng lớn hoặc nhỏ này cơ. Những ngữ điệu không tồn tại chúng ta mặt hàng (hoặc không được chứng tỏ một cơ hội thuyết phục là thuộc sở hữu một ngữ hệ này đó) được gọi là ngữ điệu tách biệt/biệt lập (language isolate), về cơ bạn dạng là một trong ngữ hệ chỉ bao hàm một độc nhất ngữ điệu ấy. Hiện có tầm khoảng 129 ngữ điệu tách biệt được nghe biết.^[5] Ví dụ như giờ đồng hồ Basque ở châu Âu, giờ đồng hồ Purépecha ở miền tây Mexico, v.v. Tất nhiên, những ngữ điệu này trọn vẹn đem kỹ năng thuộc sở hữu một ngữ hệ to hơn, nhưng vì thời hạn phân tích vẫn kể từ xa xăm xưa nên bọn chúng không hề nhằm lại dấu tích nào; vì vậy, những ngữ điệu này tiếp tục vẫn được xem như là tách biệt chừng này tớ không tồn tại những dẫn chứng mới mẻ.

Người tớ thông thường hiểu nhầm rằng những biệt ngữ được phân loại vì vậy là vì tất cả chúng ta không tồn tại đầy đủ tài liệu ngữ điệu học tập. Như vậy trọn vẹn sai, vì thế một ngữ điệu khác hoàn toàn được phân loại vì vậy đó là vì thế tớ vẫn biết vượt lên trước đầy đủ về ngữ điệu cơ rồi, nên mới mẻ đưa theo đối chiếu với những ngữ điệu không giống được.^[5]

Một ngữ điệu tạo nên trở thành một nhánh riêng biệt vô một ngữ hệ, ví dụ như giờ đồng hồ Albania và giờ đồng hồ Armenia của ngữ hệ Ấn-Âu, đôi lúc cũng rất được gọi là ngữ điệu khác hoàn toàn, tuy nhiên ý nghĩa sâu sắc của kể từ "biệt lập" vô tình huống này trọn vẹn không giống, ở phía trên nhằm mục tiêu nhấn mạnh vấn đề sự tách biệt của bọn chúng ngoài những nhánh không giống vô và một ngữ hệ. trái lại, giờ đồng hồ Basque là một trong ngữ điệu khác hoàn toàn tuyệt đối: nó vẫn chưa được chứng tỏ tương quan cho tới ngẫu nhiên ngữ điệu tiến bộ này không giống.

Ngôn ngữ vẹn toàn thủy[sửa | sửa mã nguồn]

Một ngữ điệu vẹn toàn thủy, sơ ngữ (proto-language) hoặc ngữ điệu u là tổ tiên của toàn bộ những ngữ điệu vô một ngữ hệ. Tổ tiên cộng đồng của một ngữ hệ khan hiếm khi được xác nhận với văn liệu hẳn hoi, vì thế những ngữ điệu này được phát biểu vô thời gian xã hội phát biểu ko biên chép lại hoặc ko biết biên chép. Dù thế, những ngôi nhà ngữ điệu học tập hoàn toàn có thể áp dụng cách thức đối chiếu (so sánh nhiều ngữ điệu cùng nhau nhằm thám thính đi ra những quy luật, điểm tương đương rồi suy đoán nhằm thám thính đi ra xuất xứ chung) nhằm phục dựng lại ngữ điệu vẹn toàn thủy. Phương pháp này được vận dụng lượt thứ nhất vì thế ngôi nhà ngữ điệu học tập August Schleicher vô thế kỷ 19. Ví dụ, tổ tiên cộng đồng hoàn toàn có thể được phục dựng của ngữ hệ Ấn-Âu được gọi là giờ đồng hồ Ấn-Âu vẹn toàn thủy v.v. Các văn liệu biên chép loại giờ đồng hồ giả thiết này trước đó chưa từng tồn bên trên tuy nhiên nhờ cách thức đối chiếu, tớ vẫn hoàn toàn có thể suy luận được khối hệ thống tiếng động của ngữ điệu vẫn bị tiêu diệt kể từ lâu này.

Phân loại[sửa | sửa mã nguồn]

Các ngữ hệ lớn[sửa | sửa mã nguồn]

Ethnologue 24 (2021) liệt kê những ngữ hệ chứa chấp tối thiểu 1% vô số 7.139 ngữ điệu vẫn biết bên trên toàn cầu sau đây:

Xem thêm: năng lượng toàn phần ở một động cơ xăng bằng

1. Niger–Congo (1.542 ngôn ngữ) (21,7%)
2. Nam Đảo (1.257 ngôn ngữ) (17,7%)
3. Liên New Guinea (482 ngôn ngữ) (6,8%)
4. Hán-Tạng (455 ngôn ngữ) (6,4%)
5. Ấn-Âu (448 ngôn ngữ) (6,3%)
6. Úc [chưa rõ] (381 ngôn ngữ) (5,4%)
7. Phi-Á (377 ngôn ngữ) (5,3%)
8. Nin-Sahara [chưa rõ] (206 ngôn ngữ) (2,9%)
9. Oto-Mangue (178 ngôn ngữ) (2,5%)
10. Nam Á (167 ngôn ngữ) (2,3%)
11. Thái–Kadai (91 ngôn ngữ) (1,3%)
12. Dravidia (86 ngôn ngữ) (1,2%)
13. Tupi (76 ngôn ngữ) (1,1%)

Glottolog 4.4 (2021) liệt kê những ngữ hệ rộng lớn sau, bao gồm 8494 ngôn ngữ:

1. Đại Tây Dương–Congo (1.403 ngôn ngữ)
2. Nam Đảo (1.274 ngôn ngữ)
3. Ấn-Âu (583 ngôn ngữ)
4. Hán-Tạng (497 ngôn ngữ)
5. Phi-Á (377 ngôn ngữ)
6. Liên New Guinea phân tử nhân (317 ngôn ngữ)
7. Pama–Nyungar (250 ngôn ngữ)
8. Oto-Mangue (181 ngôn ngữ)
9. Nam Á (157 ngôn ngữ)
10. Thái–Kadai (95 ngôn ngữ)
11. Dravidia (79 ngôn ngữ)
12. Arawak (77 ngôn ngữ)
13. Mande (75 ngôn ngữ)
14. Tupi (71 ngôn ngữ)

Số lượng ngữ điệu xấp xỉ tùy nằm trong vô cơ hội phân biệt phương ngữ và ngôn ngữ; ví dụ, ngôi nhà ngữ điệu học tập Lyle Campbell chỉ thừa nhận 27 ngữ điệu nằm trong hệ Oto-Mangue; mặc dầu Campbell, Ethnologue và Glottolog ko đồng ý kiến về ngữ điệu này được gộp vô hệ này.

Danh sách những ngữ hệ[sửa | sửa mã nguồn]

Dưới đấy là list liệt kê những ngữ hệ ko nên ngữ điệu ký hiệu:

Xem thêm[sửa | sửa mã nguồn]

• Ngôn ngữ những dân tộc bản địa Việt Nam

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

• Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), 2005. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition.

Đọc thêm[sửa | sửa mã nguồn]

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

• Bản vật dụng ngữ điệu (từ Muturzikin)
• Ethnologue
• Dự án Multitree Project
• Lenguas del mundo
• Danh sách đối chiếu Swadesh của rất nhiều ngữ hệ (từ Wiktionary)
• Các ngữ điệu tương tự nhau nhất