lý công uẩn

By Admin 26/08/2023 0

Lý Thái Tổ
李太祖
Hoàng đế VN

Tượng Lý Thái Tổ bên trên Hồ Hoàn Kiếm, Hà Nội

Bạn đang xem: lý công uẩn

Hoàng đế Đại Cồ Việt
Trị vì21 mon 11 năm 1009 –
31 mon 3 năm 1028
(18 năm, 131 ngày)

Tiền nhiệmSáng lập triều đại
Lê Long Đĩnh (Nhà Tiền Lê)
Kế nhiệmLý Thái Tông
Thông tin yêu chung
Sinh8 mon 3, 974
Từ Sơn, TP Bắc Ninh
Mất31 mon 3, 1028 (54 tuổi)
Điện Long An, Thăng Long
An tángThọ Lăng
Tên thật
Lý Công Uẩn (李公蘊)
Niên hiệu
Thuận Thiên (順天)
Tôn hiệu
Phụng Thiên Chí Lý Ứng Vận Tự Tại Thánh Minh Long Hiện Duệ Văn Anh Vũ Sùng Nhân Quảng Hiếu Thiên Hạ Tỉnh Thái Bình Khâm Minh Quảng Trạch Chương Chiêu Vạn Bang Hiển Ứng Phù Cảm Uy Chấn Phiên Man Duệ Mưu Thần Trợ Thánh Trị Tắc Thiên Đạo Chính ngọc hoàng (奉天至理應運自在聖明龍見睿文英武崇仁廣孝天下太平欽明光宅章昭萬邦顯應符感威震藩蠻睿謀神功聖治則天道政皇帝)
Thụy hiệu
Thần Vũ ngọc hoàng (神武皇帝)
Miếu hiệu
Thái Tổ (太祖)
Triều đạiNhà Lý
Thân phụHiển Khánh vương
Thân mẫuPhạm Thị Ngà
Tôn giáoPhật giáo

Lý Thái Tổ (chữ Hán: 李太祖, 8 mon 3 năm 974 - 31 mon 3 năm 1028) là nhà vua gây dựng đi ra ngôi nhà Lý (hay thường hay gọi là Hậu Lý nhằm phân biệt với ngôi nhà Tiền Lý bởi Lý Nam Đế sáng sủa lập) nhập lịch sử hào hùng VN, trị vì như thế từ thời điểm năm 1009 cho tới Lúc tắt hơi nhập năm 1028

Thời lừa lọc trị vì như thế của ông đa số nhằm đàn áp những cuộc nổi dậy, vì như thế lòng dân ko phục được ngôi nhà Lý. Khi lòng dân vẫn yên ổn, triều đình TW được gia tăng, ông dời đô kể từ Hoa Lư về Đại La nhập năm 1010, thay tên trở thành Thăng Long, khai mạc cho việc cách tân và phát triển lâu nhiều năm ở trong nhà Lý tồn bên trên 216 năm. Đến thời điểm cuối năm 1225, đầu năm mới 1226, Lý Chiêu Hoàng buộc nhường nhịn ngôi cho tới ck Trần Cảnh (1218-1277). Nhà Lý sụp sập...

Thân thế[sửa | sửa mã nguồn]

Lý Thái Tổ thương hiệu thiệt là Lý Công Uẩn, người châu Cổ Pháp (thuộc Từ Sơn, Bắc Ninh), u là Phạm Thị Ngà, tuy nhiên ko rõ rệt tính danh của thân phụ, chỉ biết ông được truy tôn tước đoạt Hiển Khánh vương vãi sau thời điểm Lý Công Uẩn đăng quang. Đại Việt sử lược chép ông mang trong mình một anh trai (sau phong Vũ Uy vương) và một em trai (sau phong Dực Thánh vương). Đại Việt sử ký toàn thư chép ông còn tồn tại một người chú được phong Vũ Đạo vương vãi.[1]

Lên 3 tuổi hạc, Công Uẩn được Lý Khánh Văn ở miếu Cổ Pháp (Ứng Tâm tự động, miếu Dặn) nhận nuôi, kể từ nhỏ vẫn mưu trí, tuấn tú không giống thông thường. Năm 6, 7 tuổi hạc, Công Uẩn được gửi sang trọng ngôi nhà sư ở miếu Lục Tổ là Vạn Hạnh, thấy Công Uẩn, sư Lý Vạn Hạnh ngay lập tức khen: Đứa bé nhỏ này sẽ không cần người thông thường, lớn mạnh ắt rất có thể giải nguy nan tháo gỡ, thực hiện bậc minh công ty nhập thiên hạ.[2]

Tướng ngôi nhà Tiền Lê[sửa | sửa mã nguồn]

Lớn lên, Lý Công Uẩn thâm nhập quân group. Năm 1005, Lê Đại Hành chết giẫm, những hoàng tử tranh giành đoạt ngôi vị. Năm 1006, Lê Long Việt giành được ngôi vua, tức Lê Trung Tông, tuy nhiên chỉ 3 ngày thì bị Lê Long Đĩnh thịt nhằm giành ngôi. Các quan liêu kiêng dè hãi vứt chạy, chỉ mất Công Uẩn ôm xác vua tuy nhiên khóc. Lê Long Đĩnh ko trị tội mà còn phải tuyên dương ông là kẻ trung nghĩa, kế tiếp trọng dụng, cho tới thực hiện Tứ sương quân Phó Chỉ huy sứ, rồi sau thăng cho tới chức Tả thân mật vệ Điện chi phí Chỉ huy sứ.

Theo Ngọc phả những vua triều Lê ở Hà Nam và tư liệu bên trên những di tích lịch sử ở Cố đô Hoa Lư, Công Uẩn thường niên theo đuổi Thiền sư Vạn Hạnh nhập hầu Lê Đại Hành ở trở thành Hoa Lư. Công Uẩn được vua cho tới ở lại kinh tiếp thu kiến thức quân sự chiến lược, lại gả đàn bà rộng lớn là công chúa Lê Thị Phất Ngân và đặc phong Công Uẩn thực hiện Điện chi phí người bạn đường ở trở thành Hoa Lư, rồi dần dần thăng thăng tiến Điện chi phí Chỉ huy sứ.[3]

Lên ngôi hoàng đế[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, Lúc Lê Long Đĩnh còn bên trên vị, ở mùi hương Diên Uẩn (châu Cổ Pháp) đem cây gạo bị sét tấn công, đem chữ bên trên ấy. Sư Vạn Hạnh mới mẻ bảo Lý Công Uẩn rằng: Mới rồi tôi thấy chữ bùa sấm kỳ kỳ lạ, biết bọn họ Lý hưng vượng, vớ nổi lên cơ nghiệp. Nay coi nhập thiên hạ người bọn họ Lý thật nhiều, tuy nhiên không có ai vì như thế Thân vệ là kẻ nhân kể từ lấy được lòng dân, lại bắt binh quyền nhập tay, hàng đầu muôn dân chẳng cần Thân vệ thì còn ai đương nổi nữa. Tôi vẫn rộng lớn 70 tuổi hạc, hy vọng được thư thả hãy bị tiêu diệt, nhằm coi đức hóa của ông ra làm sao, thực là cái may ngàn năm đem một. Công Uẩn kiêng dè lời nói ấy bị lộ, bảo người anh đem Vạn Hạnh ỉm ở Tiêu Sơn.[4]

Cũng theo đuổi Toàn thư, đem thứ tự Lê Long Đĩnh ăn trái khoáy lê lại thấy hột lý, mới mẻ tin yêu câu nói. sấm ngữ, ngầm truy sát người bọn họ Lý, tuy nhiên Công Uẩn vẫn không biến thành sợ hãi. Theo An Nam chí lược, năm 1009, Lê Long Đĩnh tổn thất, Thái tử còn bé nhỏ, nhì người em là Lê Minh Đề và Lê Minh Xưởng tranh giành cướp ngôi vua, bị Công Uẩn thịt bị tiêu diệt.[5]Chi hậu Đào Cam Mộc dò la biết Công Uẩn mong muốn nhận ngôi, mới mẻ nhân khi vắng tanh rằng khích Công Uẩn về sự tiếm ngôi. tuy nhiên bị mắng. Cam Mộc từ tốn bảo Công Uẩn rằng: Tôi thấy thiên thời nhân sự như vậy mới mẻ dám phân phát ngôn. Nay ông lại mong muốn tố cáo tôi thì tôi ko cần là kẻ kiêng dè chết. Công Uẩn nói: Tôi đâu nỡ tố cáo ông, chỉ kiêng dè câu nói. rằng bật mí thì bị tiêu diệt ráo, nên răn ông bại thôi. Hôm sau Đào Cam Mộc lại thuyết phục Công Uẩn tiếm ngôi, lại bàn với Thái hậu lập Công Uẩn lên thực hiện vua[6].

Tượng đài Lý Thái Tổ bên trên trung tâm TP. Hồ Chí Minh TP Bắc Ninh.

Trong Đại Việt sử ký chi phí biên, sử gia Ngô Thì Sĩ đem nêu đi ra việc dân lừa lọc trạm gác đoán rằng Lý Công Uẩn thịt Lê Long Đĩnh nhằm đoạt ngôi:[7]

“

Có người căn vặn Khai Minh vương vãi hung hãn bạo ngược, Lý Thái Tổ vị thế danh vọng ngày 1 cao, nhập ngoài đều là tâm phúc, Lý Thái Tổ cực kỳ căm thù trước tội ác thịt anh cướp ngôi của Khai Minh vương vãi, nhân khi Khai Minh vương vãi bị bệnh, sai người nhập đầu độc thịt cút rồi ỉm kín việc bại, nên sử ko được chép. Nếu trái khoáy như thế, cũng chính là đạo trời hoặc báo, vì thế chép phụ nhập phía trên nhằm thực hiện răn.

”
— Đại Việt sử ký chi phí biên - Ngô Thì Sĩ

Lý Công Uẩn đăng quang nhà vua ngày 21/11/1009, bịa niên hiệu Thuận Thiên, tức là "theo ý trời". Ông truy phong thân phụ là Hiển Khánh vương vãi, u là Minh Đức Thái hậu, chú là Vũ Đạo vương vãi, anh ruột là Vũ Uy vương vãi, em ruột là Dực Thánh vương vãi. Ông lập 9 vợ vua, con cái trưởng Lý Phật Mã được lập thực hiện Thái tử. Các nam nhi không giống cũng rất được phong vương vãi. Đào Cam Mộc được phong Nghĩa Tín hầu và cưới công chúa Lý Thiềm Hoa, còn những người dân không giống vẫn lưu giữ chức cũ. Một người đàn bà không giống là Lý Báo Hòa được gả cho tới động công ty Giáp Thừa Quý.

Trị vị[sửa | sửa mã nguồn]

Quần thể di tích lịch sử Cố đô Hoa Lư

Hoa Lư vốn liếng là kinh kì của 2 triều đại Đinh và Tiền Lê, là 1 địa điểm cố thủ bất ngờ Một trong những những mỏm núi đá nằm cạnh rìa phía Đông Nam đồng vì như thế sông Hồng, trấn áp tuyến phố khu đất kể từ đồng vì như thế sông Hồng cho tới những tỉnh phía Nam, cũng chính là chi phí trạm gác của những tỉnh phía Nam coi đi ra đồng vì như thế sông Hồng.[8]. Lúc đăng quang, Lý Thái Tổ nhận định rằng "Hoa Lư trở thành hẹp, khu đất thấp", mong muốn dời đô về Đại La (nay là Hà Nội)[9]. Nhà vua đi ra chiếu rằng:

“

Xưa bại ngôi nhà Thương cho tới vua Yên Canh năm thứ tự thiên đô, ngôi nhà Chu cho tới đời Thành Vương tía thứ tự thiên đô, ko cần là theo đuổi ý riêng rẽ, tuy nhiên là suy nghĩ cho tới muôn thuở sau. Nhà Đinh và Lê không áp theo lối cũ của Thương, Chu, cứ nhằm kinh kì ở mãi điểm này, trẫm cực kỳ nhức lòng. Duy đem trở thành Đại La ở thân mật điểm trời khu đất, đem thế long, hổ vững chắc, vị trí rộng lớn và phẳng phiu, khu đất cao tuy nhiên tươi sáng, rõ rệt là điểm phồn thịnh. Đã xét từng khu đất Việt, chỉ mất điểm ấy là thắng địa, là kinh kì của muôn thuở sau.

”
— Chiếu dời đô

Sử chép rằng những quan liêu đều tán thành với ngôi nhà vua: "Bệ hạ vì như thế thiên hạ lập kế tiếp lâu hơn, bên trên cho tới nghiệp đế được phát đạt rộng lớn lao, bên dưới cho tới dân bọn chúng được sầm uất phú quý, điều lợi như vậy, ai dám ko theo".

Tháng 7 năm Thuận Thiên loại nhất (1010) thì cử sự dời đô. Khi thuyền mới mẻ cho tới đậu ở bên dưới trở thành, thấy đem con cái dragon vàng xuất hiện, nhân thế mệnh danh là Thăng Long, ngay lập tức lập nhiều hoàng cung, nằm trong 13 sở, xây trở thành lũy, sửa sang trọng phủ khố; thăng châu Cổ Pháp, TP Bắc Ninh thực hiện phủ Thiên Đức. Thành Hoa Lư gọi là phủ Tràng An, nhập phủ Thiên Đức lập 8 ngôi miếu, đều phải sở hữu lập bia biên chép công đức.

Chính trị[sửa | sửa mã nguồn]

Đồng xu bởi Lý Thái Tổ phát triển (trên nằm trong, mặt mũi phải)
Bản vật Đại Việt thời ngôi nhà Lý. Đường chấm nhòa là biên thuỳ nước VN ngày nay

Thời Lý Thái Tổ, Đại Tống và Đại Cồ Việt lưu giữ mối liên hệ tự do. Thái Tổ Lúc đăng quang sai Lương Nhậm Văn và Lê Tái Nghiêm sang trọng nước Tống nhằm kết hảo. Năm 1010, Tống Chân Tông phong Thái Tổ chức Giao Chỉ quận vương kiêm Tĩnh Hải quân Tiết phỏng sứ, sau lại phong thực hiện Nam Bình vương nhập năm 1017. Các nước láng giềng như Chiêm Thành và Chân Lạp cũng thông thường sang trọng triều cống, việc bang gửi gắm thời bấy giờ khá yên ổn trị. Tuy nhiên, năm 1020, Thái Tổ cần sai Lý Phật Mã tấn công Chiêm Thành. Đại Việt Sử ký Toàn thư và Đại Việt sử lược chép là quân Việt thắng; tuy nhiên từ thời điểm năm này cho tới Lúc Lý Thái Tông chinh trị Chiêm Thành thứ tự 2 năm 1044, sử sách ko ghi lại ngẫu nhiên một thứ tự này sứ Chiêm sang trọng cống. Năm 1044, Lý Thái Tông đem rằng với triều thần: "Tiên đế tổn thất cho tới hiện nay đã 16 năm rồi, tuy nhiên Chiêm Thành trước đó chưa từng sai một sứ fake này sang trọng cống".[10]

Lý Thái Tổ phân chia nước nhà thực hiện 24 lộ và 2 phần kinh và trại, Hoan Châu và Ái Châu là trại, kể từ Thanh Hóa trở đi ra là kinh. Cương mục và Toàn thư chỉ ghi thương hiệu 12 lộ: Thiên Trường, Quốc Oai, Hải Đông, Kiến Xương, Hoàng Giang, Long Hưng, Bắc Giang, Trường Yên, Thanh Hóa, Diễn Châu, Khoái, Hồng. Theo Lãnh Nam nước ngoài đáp, Đại Việt thời Lý chia thành 4 phủ Đô Hộ, Đại Thông, Thanh Hóa, Phú Lương; 13 châu Vĩnh An, Vĩnh Thái, Vạn Xuân, Phong Đạo, Tỉnh Thái Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Già Phong, Trà Lô, Yên Phong, Tô, Mậu, Lạng; 3 trại là Hòa Ninh, Đại Yên, Tân Yên[11].

Quan chế ngôi nhà Lý thừa kế ngôi nhà Tiền Lê, ban văn - võ đem 9 phẩm, 3 chức thái sư, thái phó, thái bảo; 3 chức thiếu hụt sư, thiếu hụt phó, thiểu bảo; nằm trong thái úy, thiếu hụt úy và nội nước ngoài hành năng lượng điện đô tri sự, kiểm hiệu bình chương sự.[12] Ngoài quan liêu ngoài triều đình đem những tri phủ và phán phủ thống trị một phủ và tri châu thống trị một châu. Trong khi đem những châu bậc bên dưới tuy nhiên người hàng đầu là thủ lĩnh.[13]

Năm 1013, triều đình ấn định đi ra 6 hạng thuế là: thuế ruộng, váy, ao; thuế khu đất trồng dâu và kho bãi phù sa; thuế sản vật ở núi; thuế mắm muối bột cút Ải quan; thuế sừng bại, ngà voi quý hiếm và mùi hương bên trên mạn núi xuống; thuế tre mộc hoa quả trái cây.[14] Lúc mới mẻ đăng quang, ngôi nhà vua miễn thuế cho tới dân nhập 3 năm. Theo Ngô Thì Sĩ, ngôi nhà Lý cốt thường xuyên nghề ngỗng nông cùng với nước nhiều, nhập 6 loại thuế chỉ thu 4, 2 hạng khoan thu.[15]

Quân sự[sửa | sửa mã nguồn]

Tháng hai năm Thuận Thiên loại nhì (1011), Lý Thái Tổ đem quân cút trị quân Cử Long ở Ái Châu, bắt người đứng đầu giải về. Tháng 10/1013, ông thân hành tấn công quân Man ở châu Vị Long, lại thắng trận.

Năm 1012, Lý Thái Tổ bình ấn định Diễn Châu, vốn liếng vẫn còn đó nằm trong tay Lê Long Tung ngôi nhà Tiền Lê. Khi cho tới Vũng Biện thì trời tối đen thui, dông sấm rất rộng. Thấy vậy, ông nhen nhóm mùi hương và khấn trời: "Tôi là kẻ không nhiều đức, lấn phía trên dân, ngơm ngớp nơm nớp kiêng dè như chuẩn bị tụt xuống xuống vực thâm thúy, không đủ can đảm cậy binh uy tuy nhiên cút tấn công dẹp càn bậy. Chỉ vì như thế người Diễn Châu không áp theo giáo hóa, ngu bạo thực hiện càn, tàn ngược bọn chúng dân, tội ác ck hóa học, ko thể thứ lỗi. Còn trong những khi tấn công nhau, hoặc thịt oan kẻ trung hiếu, hoặc sợ hãi lầm kẻ hiền khô lương bổng, cho tới nỗi hoàng thiên nổi nóng cần tỏ cho thấy thêm tội lỗi, dẫu bắt gặp tổn sợ hãi cũng không đủ can đảm ân oán trách móc. Đến như sáu quân thì tội lỗi rất có thể dung loại, van lơn lòng trời soi xét". Sau Lúc khấn, trời khu đất quang quẻ quay về.[16]

Năm ấy, người Đại Lý (đời vua Đoàn Tố Liêm) lấn sang trọng vượt lên biên thuỳ Đại Cồ Việt, cho tới bến Kim Hoa và châu Vị Long nhằm kinh doanh. Thái Tổ sai quân bắt được người Đại Lý và rộng lớn 1 vạn con cái ngựa.[17]

Mùa nhộn nhịp, mon 10, năm 1013 châu Vị Long phản lại nước Đại Cồ Việt, hùa theo đuổi người Đại Lý (đời vua Đoàn Tố Liêm). Vua Lý Thái Tổ đem quân tấn công, thủ lĩnh là Hà Án Tuấn kiêng dè, đem vật đảng trốn nhập rừng núi.[17]

Năm 1014, vua Đại Lý là Đoàn Tố Liêm sai nhì tướng mạo Dương Trường Huệ, Đoàn Kính Chí đem đôi mươi vạn quân tấn công nước Đại Cồ Việt. Quân Đại Lý tiến thủ lên đóng góp ở bến Kim Hoa, dũng trại Ngũ Hoa. Sau Lúc châu mục châu Bình Lâm là Hoàng Ân Vinh thông tin, Lý Thái Tổ sai Dực Thánh vương vãi tấn công bến Kim Hoa. Quân Đại Cồ Việt làm tan quân Đại Lý, "chém vạn đầu giặc, bắt được quân sĩ và ngựa nhiều vô số" (nguyên văn nhập Đại Việt sử lược). Sau thắng lợi, Lý Thái Tổ hạ mệnh lệnh cho tới viên nước ngoài lương y Phùng Chân, Lý Hạc đem 100 ngựa chiến của Đại Lý biếu tặng vua Tống Chân Tông. Triều đình Tống đối đãi những sứ thần Đại Cồ Việt cực kỳ hậu. Cùng năm bại, Thái Tổ thay đổi phủ Ứng Thiên thực hiện Nam Kinh.[18]

Tháng 12 năm Canh Thân (1020), Lý Thái Tổ sai Khai Thiên vương vãi Lý Phật Mã và Đào Thạc Phụ đem quân cút tấn công Chiêm Thành ở trại Thầy Chính, trực tiếp cho tới núi Long Tỵ (nay nằm trong thị xã Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình), chém được tướng mạo Chiêm là Thầy Linh bên trên trận, người Chiêm bị tiêu diệt cho tới vượt lên nửa.[17]

Tháng 12 năm 1021, thổ dân Đại Nguyên Lịch - một sắc dân Mán trú ngụ thân mật trại Như Hồng và trấn Triều Dương (Đại Tống) - sang trọng tấn công đập phá biên ải Đại Cồ Việt-Đại Tống.[19] Lý Thái Tổ đi ra mệnh lệnh cho tới Dực Thánh vương vãi tấn công dẹp Đại Nguyên Lịch, quân tấn công cho tới châu Như Hồng nhập khu đất Tống (đời vua Tống Chân Tông), nhen nhóm kho báu, bắt nhiều dân và gia súc rồi kéo về. Sử gia Trung Quốc gốc Việt Lê Tắc vẫn thuật lại vấn đề này nhập sách An Nam chí lược rằng:[17]

"Tháng 12, Chuyển vận sứ Quảng Tây Cao Huệ Liên dưng thơ rằng Giao Châu nhập cướp trại Như Hồng nằm trong châu Khâm, bắt người và thú vật thật nhiều. Vua Tống Chân Tông xuống chiếu khiến cho Cao Huệ Liên tư điệp văn cho tới Giao Châu và sai sứ theo đuổi đề nghị lại. Nguyên trước đó đem dân Mường là Trương Phố, lánh tội chạy cho tới đầu ngụ, quan liêu thống trị Khâm Châu là Mục Trọng vời nhập, tiếp cận nửa lối lại ngăn ko cho tới nhập. Đô Tuần Kiểm Tàng Tự bèn khiến cho trại Như Hồng khao đãi trâu rượu. Giao Châu dò la hiểu rằng việc ấy, bèn nhân xua bắt dân Mường, tấn công cướp luôn luôn trại Như Hồng. Vua Tống Chân Tông xuống chiếu thư bảo những châu kể từ ni ko được dụ vời quân man rợ và khao đãi yến tiệc, cho tới đỗi sinh sự."

Năm 1024, Lý Thái Tổ sai Thái tử Lý Phật Mã đem quân tấn công châu Phong Luân, còn Khai Quốc vương vãi thì tấn công châu Đô Kim. Cùng năm bại, ngôi nhà vua tu sửa trở thành Thăng Long.[17][20]

Năm 1028, Thái tử lại được mệnh lệnh tấn công châu Thất Nguyên, Đông Chinh vương vãi cũng cút tấn công châu Văn.[21]

Tôn giáo[sửa | sửa mã nguồn]

Tượng thờ vua Lý Thái Tổ ở miếu Kiến Sơ, Gia Lâm, thủ đô.

Lý Thái Tổ xuất thân mật kể từ miếu chiền, sau thời điểm đăng quang cực kỳ khoản đãi giới tăng lữ. Vào năm 1010, sau thời điểm vẫn dời đô kể từ Hoa Lư về Thăng Long, việc thứ nhất ông thực hiện là ngay lập tức xuất đi ra 2 vạn quan liêu nhằm thực hiện miếu ở phủ Thiên Đức (tức Cổ Pháp).[22]

Tháng 12 năm Canh Tuất (năm 1010 dương lịch), Lý Thái Tổ sai sứ sang trọng nước Tống nhằm thỉnh tầm cỡ Phật giáo. Tống Chân Tông đồng ý, trao cho tới vua Lý kinh Địa Tạng cùng theo với chữ ngự cây bút bởi chủ yếu tay vua Tống viết lách.[23]

Xem thêm: hồ sơ xin việc cần những gì

Cùng năm, sau thời điểm đang được thiết kế Hoàng trở thành, ông lại miếu ngự Hưng Thiên và tinh ranh lâu Ngũ Phượng. Ngoài trở thành về phía phái nam dựng miếu Thắng Nghiêm.

Tháng 6 năm Mậu Ngọ (1018), Lý Thái Tổ lại sai viên nước ngoài lương y Nguyễn Đạo Thanh và Phạm Hạc sang trọng nước Đại Tống thỉnh Tam tạng kinh đưa về nhằm nhập kho Đại Hưng.[24][25]

Tháng 9 năm Giáp Tý (1024), Thái Tổ sai dựng miếu Chân Giáo nhập nội đô Thăng Long, nhằm nhà vua tới lui nghe kinh pháp.[26]

Về việc này, Lê Văn Hưu nhận xét: ...Lý Thái Tổ đăng quang vừa mới được hai năm, tông miếu ko dựng, đàn xã tắc ko lập tuy nhiên trước vẫn dựng tám miếu ở phủ Thiên Đức, lại trùng tu miếu quán ở những lộ và phỏng cho tới thực hiện tăng rộng lớn ngàn đứa ở Kinh sư, thế thì tiêu xài phí của nả mức độ lực nhập việc thổ mộc ko biết chừng này tuy nhiên kể.

Qua đời[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Đại Việt sử lược, năm 1028 (tức năm Thuận Thiên loại 19), sức mạnh Lý Thái Tổ dường như không được chất lượng tốt, thông thường xuyên nhức yếu đuối. Ngày 31 mon 3 năm ấy, Thái Tổ tắt hơi ở năng lượng điện Long An, ở ngôi 19 năm, tận hưởng lâu 54 tuổi hạc.

Khi Lý Thái Tổ vừa mới qua đời, việc tế táng lại ko hoàn thành, thì tía vương vãi gia Vũ Đức vương vãi, Đông Chinh vương vãi và Dực Thánh vương vãi nằm trong quân sĩ bao vây trở thành, nhằm mục đích mục tiêu cướp ngôi Thái tử Lý Phật Mã[25]. Thái tử đem quân nhập trở thành, quyết một trận với 3 vương vãi.

Khi quân của Thái tử và quân những vương vãi đối trận, thì Võ vệ tướng mạo quân Lê Phụng Hiểu rút gươm đi ra chỉ nhập Vũ Đức vương vãi tuy nhiên bảo rằng: "Các người nhòm ngó ngôi cao, Lúc dễ dàng tự động quân, bên trên quên ơn tiên quân, bên dưới trái khoáy nghĩa tôi con cái, vậy Phụng Hiểu van lơn dưng nhát gươm này!". Nói hoàn thành chạy xông nhập chém Vũ Đức vương vãi ở trận chi phí. Quân những vương vãi nhìn thấy kiêng dè nên vứt chạy cả. Dực Thánh vương vãi và Đông Chinh vương vãi cũng cần chạy trốn, về sau van lơn đi ra sản phẩm, được ân xá cả. Thái tử Lý Phật Mã lên nối ngôi, tức là Lý Thái Tông.

Lý Thái Tông kế tiếp vị, táng Lý Công Uẩn ở Thọ Lăng, phủ Thiên Đức, truy tôn miếu hiệu là Thái Tổ, thụy hiệu là Thần Vũ Hoàng đế.

Gia đình[sửa | sửa mã nguồn]

  • Cha: Hiển Khánh vương.
  • Mẹ: Minh Đức Thái hậu Phạm Thị Ngà.
  • Anh em:
  1. Dực Thánh vương vãi, đem sách ghi là nam nhi.[27]
  • Hậu phi: Thái Tổ lập 9 vợ vua, nhập bại đem một vài người được sử ghi danh hiệu:[28]
  1. Lập Giáo hoàng hậu: sử chép là phu nhân cả, theo đuổi dã sử thương hiệu húy là Lê Thị Phất Ngân, con cái của Lê Hoàn, là u của Thái tử Lý Phật Mã.[29][cần dẫn nguồn] Sau được Lý Thái Tông phong Linh Hiển Hoàng thái hậu.
  2. Ái Vân phu nhân Chu thị
  3. Tá Quốc Phu nhân
  4. Lập Nguyên Phu nhân

Còn lại đều ko rõ rệt thương hiệu họ.

  • Con cái: Ít nhất 7 hoàng tử, 13 công chúa.
  1. Khai Thiên vương vãi Lý Phật Mã, năm 1009 phong Hoàng hoàng thái tử. Mẹ là Linh Hiển Hoàng thái hậu.
  2. Khai Quốc vương vãi Lý Bồ, phong năm 1013, ở phủ Trường Yên.
  3. Đông Chinh vương vãi Lý Lực, phong năm 1018.
  4. Vũ Đức vương vãi, ko rõ rệt thân mật thế, theo đuổi ý kiến của Trần Trọng Kim là con cái Lý Thái Tổ.
  5. Uy Minh hầu Lý Nhật Quang, còn mang tên Lý Hoảng. Theo Việt năng lượng điện u linh tập, u là Linh Hiển Hoàng thái hậu.
  6. Công chúa An Quốc, gả cho tới Đào Cam Mộc.
  7. Lĩnh Nam Công chúa (Lý Báo Hòa), gả cho tới Thân Thừa Quý

Nhận định[sửa | sửa mã nguồn]

Tượng Lý Thái Tổ và Lý Thái Tông ở thông thường Lý Bát Đế.

Sử gia Lê Văn Hưu bình nhập Đại Việt sử ký:

“

Lý Thái Tổ đăng quang vừa mới được hai năm, tông miếu ko dựng, đàn xã tắc ko lập tuy nhiên trước vẫn dựng tám miếu ở phủ Thiên Đức, lại trùng tu miếu quán ở những lộ và phỏng cho tới thực hiện tăng rộng lớn ngàn đứa ở kinh sư, thế thì tiêu xài phí của nả mức độ lực nhập việc thổ mộc ko biết chừng này tuy nhiên kể. Của ko cần là trời mưa xuống, mức độ ko cần là thần thực hiện thay cho, há chẳng cần là vét tiết mỡ của dân ư? Vét tiết mỡ của dân rất có thể gọi là thao tác phúc chăng? Bậc vua sáng sủa nghiệp, tự động bản thân cần thiết kiệm, còn nơm nớp cho tới con cái con cháu xa vời xỉ chểnh mảng biếng, thế tuy nhiên Thái Tổ nhằm luật lệ lại như vậy, chả trách móc đời sau xây tháp cao ngất trời, dựng cột miếu đá, năng lượng điện thờ Phật, lung linh rộng lớn cung vua. Rồi người bên dưới học theo, đem kẻ diệt thân mật thể, thay đổi lối đem, vứt sản nghiệp, trốn thân mật quí, dân bọn chúng vượt lên nửa thực hiện sư sãi, nội địa nơi nào cũng miếu chiền, xuất xứ há chẳng cần kể từ đấy?

”
— Sách này không hề, dẫn lại theo đuổi Đại Việt sử ký toàn thư
“

Có người hỏi: Lê Đại Hành với Lý Thái Tổ ai hơn? Thưa rằng: Kể về mặt mũi trừ dẹp lừa lọc nhập, làm tan giặc ngoài, thực hiện mạnh nước Việt tao, đi ra oai nghiêm với những người Tống thì Lý Thái Tổ ko vì như thế Lê Đại Hành đem công huân khó khăn rộng lớn. Nhưng về mặt mũi tỏ rõ rệt ân uy, lòng người tôn vinh, tận hưởng nước lâu nhiều năm, nhằm phúc cho tới con cái con cháu thì Lê Đại Hành ko vì như thế Lý Thái Tổ nơm nớp tính lâu dài hơn nữa. Thế thì Lý Thái Tổ rộng lớn ư? Đáp: Hơn thì ko biết, chỉ thấy đức của mình Lý dày rộng lớn bọn họ Lê, vì như thế vậy cho nên rằng theo đuổi bọn họ Lý.

”
— Sách này không hề, dẫn lại theo đuổi Đại Việt sử ký toàn thư[30]

Sử thần Ngô Sĩ Liên biên soạn cỗ Đại Việt sử ký toàn thư bình rằng:

“

Lý Thái Tổ nổi lên, trời banh điềm tốt xuất hiện ở vết cây sét tấn công. Có đức vớ đem ngôi, vì như thế lòng người theo đuổi về, lại một vừa hai phải sau thời điểm Ngọa Triều lãng phí dâm bạo ngược tuy nhiên vua thì vốn liếng nổi tiếng khoan nhân, trời thông thường dò la công ty cho tới dân, dân theo đuổi về người dân có đức, nếu như vứt vua thì còn biết theo đuổi ai! Xem việc vua nhận mệnh thâm thúy lặng lẽ, dời đô yên ổn nước, lòng nhân thương dân, lòng trở thành cảm trời, nằm trong là tấn công dẹp phản loàn, Nam Bắc thông hiếu, thiên hạ bình yên ổn, truyền ngôi lâu lăm, rất có thể thấy là đem mưu cơ lược của bậc đế vương vãi. Duy đem việc ưa thích đạo Phật, đạo Lão là nơi xoàng.

”
— Đại Việt sử ký toàn thư

Sử thần Lê Tung, người sáng tác bài bác Đại Việt thông giám tổng luận thì nhận xét:[31]

“

Lý Thái Tổ nhân Ngọa Triều thất đức, hiệp điềm chất lượng tốt sét tấn công trở thành chữ, ứng mệnh trời, thuận lòng người, quá thời banh vận; đem đại phỏng khoan nhân, đem quy tế bào xa vời rộng lớn, dời đô ấn định vạc, kính trời yêu thương dân, tô ruộng đem mệnh lệnh ân xá, phú dịch đem cường độ. Bắc Nam thông hiếu, thiên hạ bình yên ổn. Song thánh học tập chẳng nghe, nho phong ko thịnh, tăng ni lắc nửa dân lừa lọc, miếu chiền dựng chan chứa thiên hạ, ko cần là đạo sáng sủa nghiệp truyền loại vậy.

”
— Lê Tung

Khâm ấn định Việt sử Thông giám cương mục nhận định:

“

Nhà Lý được nước, cũng ko cần chính đạo cho tới lắm, tuy nhiên đương buổi Lê Ngọa Triều, lòng người rời khỏi tan, sinh dân vô công ty, ko về với Công Uẩn còn biết theo đuổi ai?

”
— Khâm ấn định Việt sử Thông giám cương mục[32]

Lời của sử thần chép nhập sách Việt sử tiêu xài án:

“

Vua Lý Thái Tổ phát triển nhờ cửa ngõ Phật, Khánh Vân nuôi rộng lớn, Vạn Hạnh giáo dục, thuyết nhân trái khoáy thấm sâu ở trong tâm địa, vì thế Lúc mới mẻ con kiến quốc, vẫn phát minh nhiều miếu, cung cấp năng lượng điện phỏng tăng bọn chúng, mong muốn đem cả trái đất nhập nước Phật, bất luận hiền khô ngu mong muốn cho tới qui Phật, cho tới đời sau Nhà Lý mới mẻ khởi đăng quang miếu cao sát mây, lập nên cột miếu bằng đá điêu khắc cao vót, lấy sự thờ Phật thao tác thông thường cần đem của một nước (lập rộng lớn 300 ngôi miếu, đúc trái khoáy chuông nặng nề cho tới một vạn nhì ngàn cân nặng đồng). Khi khánh trở thành miếu thì banh hội, xá những tội nhân; một ngôi nhà sư tự động thiêu tuy nhiên cũng tạ ơn Phật, bụt nhú ở miếu Pháp Vân tuy nhiên lập nên miếu tự động bịp bản thân và bịp cho tới người không giống, xấp xỉ như điên như ngốc, làm cho thuật ảo ảnh của sư Đại Điên dám hoành hành ở nhập cung vua, lặn bầu của Nguyễn Bông đầu bầu thực hiện con cái quá tự động của nước; cho tới nỗi vua Huệ Tôn vứt nước cho tới đàn bà nhỏ tuy nhiên xuống tóc đầu Phật; vì như thế ngôi nhà sư tuy nhiên hưng quốc, lại vì như thế ngôi nhà sư tuy nhiên thoát nước, Phật cũng ko đem chén nước công đức tuy nhiên phỏng cho tới vua cùng với nước được, hợp lý và phải chăng bên trên vì như thế vua Thái Tổ, vì thế cho tới nỗi thế?

”
— Việt sử tiêu xài án[33]

Theo K.W Taylor:

“

Lý Công Uẩn, một người được nâng đầu vì như thế những quyền năng tu viện rõ nét vẫn khắc chế và kìm hãm trung tâm văn hóa truyền thống và hành chính thượng cổ bên trên đồng vì như thế sông Hồng, phất lên kể từ Hoa Lư và trở nên vị lãnh đạo thị vệ hoàng cung và, nhập năm 1009, sau sự kể từ trần của những người kế tiếp ngôi cũng chính là nam nhi thất nhân tâm của Lê Hoàn, đang được lập thực hiện vua với việc ưng ý của người xem. Lý Công Uẩn (được ghi nhớ cho tới sau thời điểm tổn thất với miếu hiệu Lý Thái Tổ) vẫn kể từ vứt Hoa Lư và bịa kinh kì của ông bên trên trung tâm hành chủ yếu cũ kể từ thời thuộc về ngôi nhà Đường (Hà Nội ngày nay), bịa lại thương hiệu là Thăng Long.

”
— K. W. Taylor

Các công trình xây dựng nối sát với thương hiệu tuổi hạc của Lý Thái Tổ/Lý Công Uẩn[sửa | sửa mã nguồn]

Lý Thái Tổ và những vị vua ngôi nhà Lý được thờ ở thông thường Đô, phường Đình Bảng, thị xã Từ Sơn, tỉnh TP Bắc Ninh, điểm đấy là quê nhà ở trong nhà Lý. Gần thông thường Đô là lăng tẩm những nhà vua ngôi nhà Lý ở rải rác rưởi bên trên địa phận phường Đình Bảng.

Có một ngôi thông thường thờ riêng rẽ vua Lý Thái Tổ, vợ vua Lê Thị Phất Ngân và Lý Thái Tông được thiết kế bởi thủ đô kết phù hợp với Tỉnh Ninh Bình là Đền Vua Lý Thái Tổ bên trên Khu di tích lịch sử Cố đô Hoa Lư. Tại điểm động Hoa Lư – quê nhà của Thái hậu Dương Vân Nga và cũng chính là địa thế căn cứ thuở đầu của Đinh Sở Lĩnh đem những di tích lịch sử đình Ngọc Nhị, đình Viến thờ vua Đinh và Thái hậu cũng có thể có bài bác vị phối thờ Hoàng hậu Lê Thị Phất Ngân và Lý Thái Tổ với giai thoại nhì người từng về viếng thăm điểm này.

Nhiều khu vực lấy thương hiệu ông bịa cho những mặt phố và ngôi trường học tập như: lối Lý Thái Tổ ở những trở thành phố: TP Bắc Ninh, thủ đô, Huế, Tỉnh Ninh Bình, Tỉnh Thái Bình, Vĩnh Yên, TP. Đà Nẵng, Long Xuyên, Thành phố Sài Gòn,... hoặc lối Lý Công Uẩn ở những trở thành phố: Tỉnh Lào Cai, Cao Lãnh, Mỹ Tho, Móng Cái,...

Hà Nội và TP Bắc Ninh là 2 tượng đài đang được thiết kế nhằm tưởng niệm cho tới ông.

Năm 2004, một tượng đài Lý Thái Tổ được thiết kế bên trên trục đ­ường Đinh Tiên Hoàng nằm trong điểm rừng hoa Chí Linh, Hồ Hoàn Kiếm, thủ đô theo đuổi khuôn mẫu ở trong nhà chạm trổ Vi Thị Hoa, bằng đồng đúc (nặng 14T, cao 3,3 m) nằm trong dạng công trình xây dựng xin chào kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long – thủ đô.[34] Bà Vi Thị Hoa cho thấy thêm là ko tài năng liệu vật thể này về khuôn mặt mũi, âu phục của Lý Thái Tổ và nói: "Chúng tôi sáng sủa tác mang ý nghĩa ước lệ".

Tháng 8 năm 2011, cái tàu hộ vệ có tên lửa lớp Gepard 3.9 (Project 11661E) loại nhì của Hải quân Nhân dân VN – HQ012 – được mệnh danh Lý Thái Tổ.

Xem thêm: tập hợp số nguyên

Trong văn hoá đại chúng[sửa | sửa mã nguồn]

Năm Tác phẩm Diễn viên
2010 Khát vọng Thăng Long Quách Ngọc Ngoan
Về khu đất Thăng Long Lý Hùng
Huyền sử thiên đô Công Dũng
2011 Lý Công Uẩn: Đường cho tới trở thành Thăng Long Phạm Tiến Lộc
Lưu Tiến Đạt

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

Wikimedia Commons nhận thêm hình hình họa và phương tiện đi lại truyền đạt về Lý Thái Tổ.
  • Khâm ấn định Việt sử Thông giám Cương mục Chính biên Quyển loại I Lưu trữ 2009-03-31 bên trên Wayback Machine
  • ĐVSKTT quyển II - Kỷ Nhà Lý
  • Việt Nam sử lược, Chương IV: Nhà Lý (1010 - 1225) Lưu trữ 2009-07-18 bên trên Wayback Machine, người sáng tác Trần Trọng Kim.
  • Đại Việt Sử ký Toàn thư, Kỷ ngôi nhà Lý
  • Đại Việt sử lược, quyển nhị: vua Thái Tổ[liên kết hỏng]
  • Ngô Thì Sĩ (2011), Đại Việt sử ký chi phí biên, Nhà Xuất phiên bản Văn hóa tin tức.
  • Đất nước VN qua quýt những đời, Đào Duy Anh, Nhà Xuất phiên bản Hồng Đức, năm nhâm thìn.
  • Việt sử tiêu xài án, Nhà Xuất phiên bản Văn Sử, 1991.
  • Lịch triều hiến chương loại chí, tập dượt 1, tập dượt 2, Nhà Xuất phiên bản Giáo dục đào tạo, 2012.
  • Việt Nam sử lược, Trần Trọng Kim, Sở Giáo dục đào tạo Trung tâm Học liệu xuất phiên bản.

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Kỷ Nhà Lê. Ngọa Triều Hoàng Đế.
  2. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà Xuất phiên bản Khoa học tập Xã hội thủ đô, 1992, Kỷ ngôi nhà Lý.
  3. ^ NGỌC PHẢ CÁC VUA TRIỀU LÊ, Trần dựa Chí, đăng bên trên Báo Hán Nôm của VIỆN NGHIÊN CỨU HÁN NÔM - VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM, năm 2010.
  4. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà Xuất phiên bản Khoa học tập xã hội, 1993, Kỷ Nhà Lê.
  5. ^ An Nam chí lược: Năm Đại Trung Tường Phù loại 3, Chí Trung (tức Long Đĩnh) tổn thất, con cái còn nhỏ, em là Minh Đề, Minh Sưởng tranh giành ngôi. Công Uẩn xua và thịt cút, tự động lĩnh việc Giao Châu, xưng là An Nam Tĩnh Hải quân quyền Lưu hậu.
  6. ^ Việt sử tiêu xài án, Nhà Xuất phiên bản Văn Sử, 1991, Khai Minh Vương.
  7. ^ Ngô Thì Sĩ, sách vẫn dẫn, tr. 223.
  8. ^ K. W. Taylor, Looking Behind The Vietnamese Annals, Lý Phật Mã (1028-54) and Lý Nhật Tôn (1054-72) In The Việt Sử Lược and The Toàn Thư, The Vietnam Forum, A Review of Vietnamese Culture and Society, Yale Center For international and Area Studies, no. 7, Winter-Spring 1986, những trang 47-68.
  9. ^ Đất nước VN qua quýt những đời, Nhà Xuất phiên bản Hồng Đức, năm nhâm thìn, trang 141.
  10. ^ Đại Việt Sử ký Toàn thư, 1993, trang 99.
  11. ^ Đất nước VN qua quýt những đời, Nhà Xuất phiên bản Hồng Đức, trang 141.
  12. ^ Lịch triều hiến chương loại chí, tập dượt 1, Nhà Xuất phiên bản Giáo dục đào tạo, 2012, trang 528.
  13. ^ Đất nước VN qua quýt những đời, Nhà Xuất phiên bản Hồng Đức, trang 145.
  14. ^ Việt sử tiêu xài án, Nhà Xuất phiên bản Văn Sử, 1991, Thái Tổ ngọc hoàng, trang 43.
  15. ^ Việt sử tiêu xài án, Kỷ Nhà Lý, Thái Tổ ngọc hoàng, Nhà Xuất phiên bản Văn Sử, 1991.
  16. ^ Đại Việt sử ký toàn thư.
  17. ^ a b c d e Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà Xuất phiên bản Khoa học tập Xã hội thủ đô, 1993, Kỷ Nhà Lý, Thái Tổ ngọc hoàng.
  18. ^ Đại Việt Sử ký Toàn thư, 1993, trang 83.
  19. ^ Khâm ấn định Việt sử Thông giám Cương mục, 1998, trang 112.
  20. ^ Đại Việt sử lược, Quyển nhị: Vua Thái Tổ, trang 38.
  21. ^ Đại Việt sử lược: Quyển nhị: Vua Thái Tổ[liên kết hỏng]
  22. ^ ĐVSKTT: Mùa thu, mon 7, 1010, xuống chiếu phân phát chi phí kho 2 vạn quan liêu, mướn thợ thuyền thực hiện miếu ở phủ Thiên Đức, toàn bộ tám sở, đều dựng bia ghi công.
  23. ^ Lê Tắc, An Nam chí lược, 1961, trang 101.
  24. ^ Khâm ấn định Việt sử Thông giám Cương mục, 1998, trang 111.
  25. ^ a b “Việt Nam sử lược, Chương IV: Nhà Lý (1010 - 1225)”. Bản gốc tàng trữ ngày 18 mon 7 năm 2009. Truy cập ngày 2 mon 3 năm 2010.
  26. ^ Đại Việt Sử ký Toàn thư, 1993, trang 86.
  27. ^ ĐVSKTT ghi: Soát lại việc Lý Công Uẩn phong tước đoạt ghi bên trên phía trên, ngờ Toàn thư chép sót về người được phong là Dực Thánh vương vãi. Đại Việt sử lược (q.2, tờ 2b) ghi vua phong "cho anh thực hiện Vũ Uy vơng, phong cho tới em thực hiện Dực Thánh vương". Cương mục (CB2, 8a) ko thấy dẫn Đại Việt sử lược, tuy nhiên dẫn Nam Thiên trung nghĩa lục (của Phạm Phi Kiến) rằng Dực Thánh Vương là con cái loại của Lý Thái Tổ. Phối phù hợp cả Toàn thư ghi bên trên đấy là Đại Việt sử lược, ngờ Cương mục chú thiếu sót.
  28. ^ Lý Thái Tổ đem đến… 9 bà Hoàng hậu Lưu trữ 2011-06-11 bên trên Wayback Machine, PV - Báo Phụ phái nữ, ngày 06/06/2011.
  29. ^ Bí ẩn người phu nhân được Lý Công Uẩn đối đãi đặc biệt
  30. ^ Đại Việt Sử ký Toàn thư, Bản kỷ, Kỷ ngôi nhà Lê, Đại Hành Hoàng đế
  31. ^ Lê Tung. Việt giám thông khảo tổng luận. Hội Báo tồn di tích chữ Nôm. tr. 10b-11a.
  32. ^ Khâm ấn định Việt sử Thông giám Cương mục, Chính biên, quyển II
  33. ^ Việt sử tiêu xài án, Nhà Xuất phiên bản Văn Sử, 1991, Kỷ Nhà Lý, Thái Tổ ngọc hoàng.
  34. ^ Khó khởi công thiết kế tượng đài Lý Thái Tổ nhập khi 10/10

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

  • Lý Thái Tổ bên trên Từ điển bách khoa Việt Nam
  • Ly Thai To (Vietnamese emperor) bên trên Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
  • Lễ thắp nhang Vua Lý Thái Tổ nhập tối gửi gắm quá Việt Chiến, báo Thanh Niên 12:17 AM - 06/02/2010 lưu 7/2/2010
  • Khởi công thiết kế tượng đài Lý Thái Tổ Việt Anh. Vnexpress. 17/8/2004 | 09:08 GMT+7